New Town Alliantie
Het verhaal van de Nederlandse New Towns
Er is een oud grapje over de Oerknal: Ooit was er niks, en dat explodeerde ook nog eens. Dat is in een notendop ook het verhaal van de Nederlandse New Towns. Deze voormalige groeikernen, waar nu bijna 1,5 miljoen mensen wonen, begonnen soms letterlijk met niks. Denk aan Almere en Lelystad, die zich in iets meer dan een halve eeuw ontwikkelden van een lege polder naar steden met respectievelijk 218.000 en 81.000 inwoners. In andere groeikernen, zoals in Zoetermeer, Capelle aan den IJssel of Spijkenisse waren er al wel kleine dorpjes. In het geval van Zoetermeer een dorpje dat zo klein was dat in een oud reisgidsje moest worden toegelicht dat het ‘een plaatsje naast Benthuizen’ betrof. Dit ‘plaatsje naast Benthuizen’ ontwikkelde zich na 1962 tot een stad met inmiddels ruim 126.000 inwoners. Of ze nu begonnen met niks of bijna niks: alle groeikernen explodeerden, resulterend in een groeispurt waar de gemiddelde puber jaloers op zou zijn. ‘Bouwen, bouwen, bouwen’ is een slogan die in politiek Den Haag vandaag veel te horen is. Wij in de groeikernen hebben dat de afgelopen 60 jaar gedaan, en met een verbluffend resultaat. Bijna 1,5 miljoen mensen wonen, werken en recreëren iedere dag met veel plezier in de Nederlandse New Towns. Een ongekend Nederlands succesverhaal, waar we als bestuurders, ambtenaren en alle maatschappelijke partijen op lokaal, regionaal en nationaal niveau trots op mogen zijn.
Lessen uit het verleden
In de jaren ’50 en ’60 van de vorige eeuw was er in Nederland grote woningnood. Met name de grote steden hadden moeite om de groei van de eigen bevolking te kunnen opvangen. Daarom werden in de loop der jaren 15 plaatsen aangewezen als groeikern, met de bedoeling om de groei van de grote steden in zogenaamde ‘gebundelde deconcentratie’ op te vangen.[1] Daarbij waren ze in Den Haag niet gek: Ze wezen pal naast Den Haag Zoetermeer als eerste groeikern aan, zodat de rust in de Hofstad weer terugkeerde en de vele woningzoekende Rijksambtenaren een mooi en betaalbaar thuis konden vinden. Nu, 60 jaar later, blikken we terug op die periode en kijken we vooruit.
Het is daarvoor een mooi moment. Immers: De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Ook nu hebben we te maken met een enorm tekort aan woningen. Minister de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Orde) heeft wel eens gezegd: ‘We moeten ieder jaar een stad met de omvang van Zoetermeer bijbouwen om aan de vraag naar woningen te kunnen voldoen.’ Wat kunnen we voor de toekomst leren van de periode waarin er daadwerkelijk steden werden gebouwd met de omvang van Zoetermeer, Almere, Capelle, Nissewaard, Lelystad, Helmond, Nieuwegein of Purmerend? Hoe nemen we de goede dingen uit deze periode over, en hoe voorkomen we de weef- en schoonheidsfoutjes die er onvermijdelijk zijn ingeslopen? De New Towns delen graag hun kennis.
Eenheid in verscheidenheid
Zo op het oog hebben de New Towns zich heel verschillend ontwikkeld. Het schaalniveau van Almere is niet te vergelijken met dat van Nieuwegein. Waar Zoetermeer geweldig bereikbaar is met de auto, vormt dat in Nissewaard juist een uitdaging. Waar sommige New Towns zich hebben ontwikkeld in gebieden met veel werkgelegenheid in de ‘oude industrie’ ligt Helmond in een snelgroeiende hightech regio. De grote steden waar de groeikernen omheen clusteren verschillen ook enorm van karakter en dat heeft natuurlijk gevolgen voor de manier waarop de verschillende New Towns zich hebben ontwikkeld en voor de manier waarop ze zichzelf zien. Zo bezien lijkt een nauwere samenwerking tussen de Nederlandse New Towns niet logisch. Is er -naast misschien af en toe een cultuurhistorische uitwisseling- eigenlijk nog wel iets dat de New Towns bindt? U voelt hem al aankomen: Dat is er.
Wat ons uniek maakt
In 2019 deed Bureau Louter een onderzoek naar Zoetermeer, in het kader van de lange termijnvisie voor onze stad. In dat onderzoek vergeleek hij Zoetermeer op tal van onderwerpen en factoren met de omliggende regio, het Nederlands gemiddelde en met een benchmark van vergelijkbare gemeenten: De voormalige groeikernen. In één klap werd duidelijk dat de groeikernen als categorie er prominent uitspringen op meerdere onderwerpen en werden patronen zichtbaar die voor de niet-ingewijde vaak onzichtbaar aan de oppervlakte lagen.
Soms onderscheiden de New Towns zich positief: Als het gaat om de hoeveelheid groen bijvoorbeeld, de betaalbaarheid van de woningen, of de ruimte die er, vergeleken met de omliggende stedelijke regio, vaak nog is. De New Towns zijn en blijven een succesverhaal, met ontzettend veel te bieden. Helaas gaat het regelmatig ook om zorgelijke patronen: Een snel dalende sociaaleconomische ontwikkeling en een achterblijvende woonaantrekkelijkheid ten opzichte van de regio bijvoorbeeld. Of een toenemende problematiek op het gebied van de leefbaarheid en veiligheid in de oudste wijken, die nu massaal hun houdbaarheidsdatum bereiken. In zowel de positieve als de negatieve eigenschappen onderscheiden de New Towns zich ten opzichte van andere Nederlandse gemeenten en dit zorgt voor een uniek profiel dat ze met elkaar verbindt.
Samen leren en verbeteren
Zien en herkennen wat ons bindt, en waar onze kansen en uitdagingen liggen is stap één. Een volgende stap is studie, bezinning en actie, om de negatieve trends in onze gemeenten te keren en de sterke punten optimaal te benutten om bij te dragen aan maatschappelijke opgaven. Almere, Capelle aan den IJssel, Nissewaard en Zoetermeer hebben samen met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de handen ineen geslagen om dat te doen. Leren, verbeteren en groeien. Met elkaar en met alle partijen die bereid zijn om te helpen. We starten daarvoor een Leernetwerk rondom de New Towns, waarbij andere New Towns en organisaties met relevante kennis van harte welkom zijn om zich aan te sluiten.
De rest is toekomst
60 jaar geleden begonnen we met bouwen. De rest is geschiedenis, zou je zeggen. Maar de samenwerking tussen de voormalige groeikernen laat zien dat de rest juist toekomst is, want de New Towns zijn nog niet af, ze vormen zowel fysiek als sociaal een voortdurend onvoltooid project.
Met meer dan 500.000 woningen hebben we in het verleden een belangrijke bijdrage geleverd aan het oplossen van het woningtekort in Nederland.
Met bijna 1,5 miljoen inwoners leveren we in het heden een cruciale bijdrage aan de kracht, de groei en de gezondheid van de Nederlandse grote steden en de nationale economie.
Met bijna 1,5 miljoen ideeën en de ruimte en wil om die ideeën uit te voeren willen we ook een cruciale bijdrage leveren aan het oplossen van de nationale uitdagingen van de toekomst. Doet u mee?
Namens de kopgroep New Towns
Drs. M.J. (Michel) Bezuijen
Burgemeester Zoetermeer
[1] De groeikernen die in het verleden door het Rijk zijn aangewezen en zich ook daadwerkelijk als zodanig hebben ontwikkeld zijn Alkmaar, Almere, Capelle aan den IJssel, Duiven/Westervoort, Haarlemmermeer, Hellevoetsluis, Helmond, Hoorn, Houten, Huizen, Lelystad, Nieuwegein, Nissewaard, Purmerend en Zoetermeer.